"Wiem że architektura jest życiem lub przynajmniej jest życiem przybierającym formę i dlatego jest najwierniejszym zapisem tego, jak żyło się na świecie wczoraj, jak żyje się dzisiaj albo będzie się żyło kiedykolwiek w przyszłości... Zatem wiem, że architektura jest Wielkim Duchem" Frank Lloyd Wright
Frank Lloyd Wright (1867 - 1959) nie bez przyczyny uznawany jest za jednego z największych twórców w historii architektury. Świadomy swego geniuszu twórczego, sam wręcz twierdził, że jest największym twórcą spośród żyjących architektów, a posuwając się nieco dalej w swej samoocenie - również największym architektem wszech czasów. Takie stanowisko, uznawane przez wielu jemu współczesnych za zbyt nieskromne i pyszne, potwierdził w 1991 r. Amerykański Instytut Architektury, wybierając Wrighta na największego amerykańskiego architekta w dziejach ludzkości.
Wright jest autorem takich "pomników architektury", jak muzeum Guggenheima w Nowym Jorku czy Dom nad Wodospadem. Miał bardzo szczególny, można by powiedzieć osobisty stosunek do przedmiotu naszych zainteresowań - kominków. Warto wspomnieć, że architekt, propagator charakterystycznego "stylu preriowego", mający w dorobku niezliczoną ilość realizacji domów jednorodzinnych, był jednocześnie autorem projektów większości ich wnętrz, mebli i elementów wykończeniowych. Wright nie tylko projektował budynki, ale swoim klientom oferował w pełni zorganizowaną przestrzeń życia. Wierzył, że architektura musi stanowić jedność, wyrosłą i harmonizującą z otaczającym krajobrazem, której wszystkie części: elementy budowlane, wyposażenie, tak samo jak zieleń i zdobiące ją dzieła sztuki, muszą odnosić się do siebie i współtworzyć spójną całość.
Początki architektonicznej kariery Wrighta związane są z chicagowską pracownią Adler and Sullivan, gdzie Frank Lloyd pracował przez sześć lat bezpośrednio pod zwierzchnictwem innego wielkiego twórcy architektury tego okresu - swojego nauczyciela i mentora - Louisa Henry'ego Sullivana (1856-1924). Z tego okresu pochodzi projekt jednej z pierwszych realizacji Wrighta - Charnley-Persky House (1891-1892) przy 1365 North Astor Street w Chicago. Zaangażowanie do tego projektu, pracującego w charakterze kreślarza, młodego Wrighta było znakiem dużego uznania i sympatii ze strony Sullivana. Budynek Charnley-Persky House, przez wielu historyków architektury uznawany `za prekursorski dla modernizmu, jest dowodem na niesamowitą moc połączonych talentów dwóch wielkich mistrzów.
W tym, mającym zwarty, prostokątny plan, budynku pojawia się, umieszczony w centralnej części bryły, trzon kominowy (tak charakterystyczny dla późniejszej twórczości Wrighta), z reprezentacyjnym, horyzontalnym kominkiem w głównym hallu. Bogato zdobione palenisko doskonale wkomponowane jest w układ reprezentacyjnej klatki schodowej. Dwie wielkie arkady, obramowujące biegi schodów, stanowią ramę dla misternej mozaiki, w osi której architekt umieścił okazałe palenisko. Ten sam geometryczny wzór kolorowej mozaiki przeniesiono na posadzkę przed paleniskiem, dbając o jej trwałość i spójność wizualną z kominkiem. Oczywiście, tej wielkości otwarty kominek wymagał odpowiedniego systemu odprowadzania spalin - masywny trzon kominowy kryje pokaźnych rozmiarów przewód dymowy.
Drugi trzon kominowy, zlokalizowany w północnej części budynku obsługuje m.in. kominek w reprezentacyjnej bibliotece na parterze. Monumentalny charakter paleniska tworzy oprawa wykonana z masywnych ciosów marmurowych. Kominek jest doskonale zintegrowany z meblarską zabudową biblioteki poprzez misterną snycerkę drewnianych paneli, powtarzających horyzontalno - wertykalny układ kamiennych bloków. Takie same panele zdobią boazerię na pozostałych ścianach, co pokazuje spójność myślenia projektanta o całości wnętrza i wszystkich jego elementów. W podobnej stylistyce utrzymany jest portal kominka znajdującego się w, zlokalizowanej po przeciwległej stronie hallu, jadalni. Wnętrze całego budynku zaprojektowano z bardzo dużą dyscypliną i konsekwencją: wszędzie dominują beżowe tynkowane płaszczyzny wyraźnie zdefiniowane brązowymi, często misternie rzeźbionymi elementami z litego drewna.
Wspomniane na wstępie "domy preriowe", których Wright zaprojektował parędziesiąt w pierwszym etapie swojej twórczości, są z pewnością najbardziej charakterystycznymi budynkami dla Wrighta, ich styl znalazł wielu naśladowców i z powodzeniem nadal inspiruje twórców współczesnych. Sam Wright, obok innych elementów definiujących styl preriowy: zintegrowania budynku z otoczeniem, stosowania silnych, horyzontalnych płaszczyzn, otwartego, wielofunkcyjnego wnętrza, wymieniał centralnie umieszczony trzon kominowy jako "serce domu" i podstawowy element dla całej kompozycji przestrzennej budynku.
W opisie stylu preriowego architekt utożsamia lokalizację kominka jako logicznego centrum projektu: "Zamiast cienkich, ceglanych kominów, stroszących się zewsząd ze stromych dachów (...), widzę potrzebę dla tylko jednego, szerokiego i obszernego, ewentualnie dwóch (...). Duże palenisko poniżej, wewnątrz, stało się miejscem dla prawdziwego życia, usprawiedliwiając wielkie gabaryty tego komina na zewnątrz. Prawdziwy kominek w tych czasach był czymś niespotykanym (...). Kominek jako taki stał się ważnym elementem domów, które miałem okazję budować tam na preriach. Odświeżało mnie patrzenie w tańczące płomienie głęboko w murze domu". (Wright, 1953)
W kompozycji "domów preriowych" kominek spełniał bez wątpienia szczególną funkcję - to właśnie wokół niego architekt rozmieszczał kolejne, zróżnicowane przestrzennie i rozciągnięte w rzucie bloki - składowe złożonej formy budynku. Wokół masywnego trzonu kominowego rozplanowane są pomieszczenia rozchodzące się w różnych kierunkach. W zależności od rozmiarów budynku, Wright stosował jeden lub więcej takich trzonów. Do głównego komina zawsze przylegała zasadnicza, dzienna część domu. Umiejscowienie "głównego" kominka nierzadko determinowało kompozycję pozostałej części planu - często kolejne pomieszczenia lokalizowane były wzdłuż lub w poprzek jego osi. Również w bryle "domów preriowych" wyraźnie zaznacza się masywny, centralny trzon kominowy, często starannie podkreślony zastosowanym materiałem.
Z "preriowego" okresu twórczości Wrighta pochodzi Dana - Thomas House, znajdujący się przy 301 Lawrence Avenue w Springfield, Illinois, od 1990 r. pełniący funkcję muzeum. Najlepiej zachowany budynek ze wczesnych realizacji "domów preriowych" zaliczany jest do jednych z najbardziej reprezentatywnych dla tego stylu. W jego starannie odrestaurowanych wnętrzach pokazano największą, zgromadzoną kolekcję oryginalnych, zaprojektowanych osobiście przez Wrighta, mebli i elementów wyposażenia.
Budynek stworzony w 1902 r. dla Susan Lawrence Dana - postępowej przedstawicielki ówczesnej śmietanki Springfield, powstał jako rozbudowa odziedziczonego po ojcu domu. Mieści 35 pokoi na 3 głównych, a w sumie 16 różnych, pośrednich poziomach, o łącznej powierzchni ponad 1100 m2!
Centrum życia towarzyskiego domu stanowił rozległy hall na parterze. To tutaj pani domu przyjmowała swoich licznych gości, a dla zabawiających towarzystwo muzyków, nad wejściem zaprojektowano balkon.
Rozległą, otwartą powierzchnię strefy dziennej tworzy szereg, różniących się wysokością, otwartych pomieszczeń, z zamykającym je od północy masywnym trzonem kominowym. Podobne, monumentalne, murowane palenisko jest w, znajdującej się w zachodnim skrzydle Dana - Thomas House, galerii. Olbrzymie, surowe palenisko, otwarte na hall starannie wymurowanym półkolem jest typowe dla wielu realizacji Wrighta. Zbliżone rozwiązania, charakteryzujące się staranną robotą murarską pojawiają się w wielu innych "domach preriowych": domu Oscara B. Balcha, domu Willitsa czy Heurtleya.
Większość ze zrealizowanych projektów Wrighta stanowiły budynki mieszkalne, stąd do historii architekt przeszedł głównie jako autor domów i rezydencji w stylu preriowym, definiującym architekturę najsłynniejszych jego realizacji z początkowego okresu twórczości. Nie można jednak zapomnieć o jego wizjonerskich planach urbanistycznych i licznych niezrealizowanych projektach, m.in. wieżowców w Chicago czy Nowym Jorku, które w pełni pokazują potęgę twórczego geniuszu architekta. Wright bardzo wierzył w swoje możliwości, co w połączeniu z jego wybitnymi umiejętnościami, zaowocowało wieloma wybitnymi realizacjami i znacznym wpływem na kształtowanie się XX-wiecznej architektury.
Wright urodził się tylko 2 lata po wojnie secesyjnej, przeżył obydwie wojny światowe. W 1903 r., gdy miał 36 lat, bracia Orville i Wilbur Wright (zbieżność nazwisk przypadkowa) odbyli pierwszy w historii lot statkiem powietrznym z własnym napędem, a zaledwie 10 lat po jego śmierci pierwszy człowiek wylądował na Księżycu. Okres jego życia był czasem niebywałego, wszechstronnego rozwoju ludzkości, z którego to Wright umiejętnie czerpał. Z doskonałym wyczuciem korzystał z nowych materiałów i technologii budowlanych, równocześnie świadomie czerpiąc z tradycji, w których dorastał. Mimo pojawienia się w latach 30-tych twórców skupionych wokół Bauhausu i szybkiej ekspansji stylu międzynarodowego, indywidualizm Wrighta był dla wielu pociągającą alternatywą dla zimnego modernizmu.
Do dzisiaj liczni twórcy nadal czerpią z jego tradycji, a i w naszej branży jego realizacje stanowią przykłady połączenia najwyższej próby designu i rzemiosła zduńskiego. W ciągu trwającego niemal wiek życia, Wright zaprojektował dziesiątki domów i rezydencji, z których wiele na stałe zapisało się w podręcznikach historii architektury, a kominek zajmował w nich prawie zawsze centralne, wyeksponowane miejsce.
Wright jest autorem takich "pomników architektury", jak muzeum Guggenheima w Nowym Jorku czy Dom nad Wodospadem. Miał bardzo szczególny, można by powiedzieć osobisty stosunek do przedmiotu naszych zainteresowań - kominków. Warto wspomnieć, że architekt, propagator charakterystycznego "stylu preriowego", mający w dorobku niezliczoną ilość realizacji domów jednorodzinnych, był jednocześnie autorem projektów większości ich wnętrz, mebli i elementów wykończeniowych. Wright nie tylko projektował budynki, ale swoim klientom oferował w pełni zorganizowaną przestrzeń życia. Wierzył, że architektura musi stanowić jedność, wyrosłą i harmonizującą z otaczającym krajobrazem, której wszystkie części: elementy budowlane, wyposażenie, tak samo jak zieleń i zdobiące ją dzieła sztuki, muszą odnosić się do siebie i współtworzyć spójną całość.
Początki architektonicznej kariery Wrighta związane są z chicagowską pracownią Adler and Sullivan, gdzie Frank Lloyd pracował przez sześć lat bezpośrednio pod zwierzchnictwem innego wielkiego twórcy architektury tego okresu - swojego nauczyciela i mentora - Louisa Henry'ego Sullivana (1856-1924). Z tego okresu pochodzi projekt jednej z pierwszych realizacji Wrighta - Charnley-Persky House (1891-1892) przy 1365 North Astor Street w Chicago. Zaangażowanie do tego projektu, pracującego w charakterze kreślarza, młodego Wrighta było znakiem dużego uznania i sympatii ze strony Sullivana. Budynek Charnley-Persky House, przez wielu historyków architektury uznawany `za prekursorski dla modernizmu, jest dowodem na niesamowitą moc połączonych talentów dwóch wielkich mistrzów.
W tym, mającym zwarty, prostokątny plan, budynku pojawia się, umieszczony w centralnej części bryły, trzon kominowy (tak charakterystyczny dla późniejszej twórczości Wrighta), z reprezentacyjnym, horyzontalnym kominkiem w głównym hallu. Bogato zdobione palenisko doskonale wkomponowane jest w układ reprezentacyjnej klatki schodowej. Dwie wielkie arkady, obramowujące biegi schodów, stanowią ramę dla misternej mozaiki, w osi której architekt umieścił okazałe palenisko. Ten sam geometryczny wzór kolorowej mozaiki przeniesiono na posadzkę przed paleniskiem, dbając o jej trwałość i spójność wizualną z kominkiem. Oczywiście, tej wielkości otwarty kominek wymagał odpowiedniego systemu odprowadzania spalin - masywny trzon kominowy kryje pokaźnych rozmiarów przewód dymowy.
Drugi trzon kominowy, zlokalizowany w północnej części budynku obsługuje m.in. kominek w reprezentacyjnej bibliotece na parterze. Monumentalny charakter paleniska tworzy oprawa wykonana z masywnych ciosów marmurowych. Kominek jest doskonale zintegrowany z meblarską zabudową biblioteki poprzez misterną snycerkę drewnianych paneli, powtarzających horyzontalno - wertykalny układ kamiennych bloków. Takie same panele zdobią boazerię na pozostałych ścianach, co pokazuje spójność myślenia projektanta o całości wnętrza i wszystkich jego elementów. W podobnej stylistyce utrzymany jest portal kominka znajdującego się w, zlokalizowanej po przeciwległej stronie hallu, jadalni. Wnętrze całego budynku zaprojektowano z bardzo dużą dyscypliną i konsekwencją: wszędzie dominują beżowe tynkowane płaszczyzny wyraźnie zdefiniowane brązowymi, często misternie rzeźbionymi elementami z litego drewna.
Wspomniane na wstępie "domy preriowe", których Wright zaprojektował parędziesiąt w pierwszym etapie swojej twórczości, są z pewnością najbardziej charakterystycznymi budynkami dla Wrighta, ich styl znalazł wielu naśladowców i z powodzeniem nadal inspiruje twórców współczesnych. Sam Wright, obok innych elementów definiujących styl preriowy: zintegrowania budynku z otoczeniem, stosowania silnych, horyzontalnych płaszczyzn, otwartego, wielofunkcyjnego wnętrza, wymieniał centralnie umieszczony trzon kominowy jako "serce domu" i podstawowy element dla całej kompozycji przestrzennej budynku.
W opisie stylu preriowego architekt utożsamia lokalizację kominka jako logicznego centrum projektu: "Zamiast cienkich, ceglanych kominów, stroszących się zewsząd ze stromych dachów (...), widzę potrzebę dla tylko jednego, szerokiego i obszernego, ewentualnie dwóch (...). Duże palenisko poniżej, wewnątrz, stało się miejscem dla prawdziwego życia, usprawiedliwiając wielkie gabaryty tego komina na zewnątrz. Prawdziwy kominek w tych czasach był czymś niespotykanym (...). Kominek jako taki stał się ważnym elementem domów, które miałem okazję budować tam na preriach. Odświeżało mnie patrzenie w tańczące płomienie głęboko w murze domu". (Wright, 1953)
W kompozycji "domów preriowych" kominek spełniał bez wątpienia szczególną funkcję - to właśnie wokół niego architekt rozmieszczał kolejne, zróżnicowane przestrzennie i rozciągnięte w rzucie bloki - składowe złożonej formy budynku. Wokół masywnego trzonu kominowego rozplanowane są pomieszczenia rozchodzące się w różnych kierunkach. W zależności od rozmiarów budynku, Wright stosował jeden lub więcej takich trzonów. Do głównego komina zawsze przylegała zasadnicza, dzienna część domu. Umiejscowienie "głównego" kominka nierzadko determinowało kompozycję pozostałej części planu - często kolejne pomieszczenia lokalizowane były wzdłuż lub w poprzek jego osi. Również w bryle "domów preriowych" wyraźnie zaznacza się masywny, centralny trzon kominowy, często starannie podkreślony zastosowanym materiałem.
Z "preriowego" okresu twórczości Wrighta pochodzi Dana - Thomas House, znajdujący się przy 301 Lawrence Avenue w Springfield, Illinois, od 1990 r. pełniący funkcję muzeum. Najlepiej zachowany budynek ze wczesnych realizacji "domów preriowych" zaliczany jest do jednych z najbardziej reprezentatywnych dla tego stylu. W jego starannie odrestaurowanych wnętrzach pokazano największą, zgromadzoną kolekcję oryginalnych, zaprojektowanych osobiście przez Wrighta, mebli i elementów wyposażenia.
Budynek stworzony w 1902 r. dla Susan Lawrence Dana - postępowej przedstawicielki ówczesnej śmietanki Springfield, powstał jako rozbudowa odziedziczonego po ojcu domu. Mieści 35 pokoi na 3 głównych, a w sumie 16 różnych, pośrednich poziomach, o łącznej powierzchni ponad 1100 m2!
Centrum życia towarzyskiego domu stanowił rozległy hall na parterze. To tutaj pani domu przyjmowała swoich licznych gości, a dla zabawiających towarzystwo muzyków, nad wejściem zaprojektowano balkon.
Rozległą, otwartą powierzchnię strefy dziennej tworzy szereg, różniących się wysokością, otwartych pomieszczeń, z zamykającym je od północy masywnym trzonem kominowym. Podobne, monumentalne, murowane palenisko jest w, znajdującej się w zachodnim skrzydle Dana - Thomas House, galerii. Olbrzymie, surowe palenisko, otwarte na hall starannie wymurowanym półkolem jest typowe dla wielu realizacji Wrighta. Zbliżone rozwiązania, charakteryzujące się staranną robotą murarską pojawiają się w wielu innych "domach preriowych": domu Oscara B. Balcha, domu Willitsa czy Heurtleya.
Większość ze zrealizowanych projektów Wrighta stanowiły budynki mieszkalne, stąd do historii architekt przeszedł głównie jako autor domów i rezydencji w stylu preriowym, definiującym architekturę najsłynniejszych jego realizacji z początkowego okresu twórczości. Nie można jednak zapomnieć o jego wizjonerskich planach urbanistycznych i licznych niezrealizowanych projektach, m.in. wieżowców w Chicago czy Nowym Jorku, które w pełni pokazują potęgę twórczego geniuszu architekta. Wright bardzo wierzył w swoje możliwości, co w połączeniu z jego wybitnymi umiejętnościami, zaowocowało wieloma wybitnymi realizacjami i znacznym wpływem na kształtowanie się XX-wiecznej architektury.
Wright urodził się tylko 2 lata po wojnie secesyjnej, przeżył obydwie wojny światowe. W 1903 r., gdy miał 36 lat, bracia Orville i Wilbur Wright (zbieżność nazwisk przypadkowa) odbyli pierwszy w historii lot statkiem powietrznym z własnym napędem, a zaledwie 10 lat po jego śmierci pierwszy człowiek wylądował na Księżycu. Okres jego życia był czasem niebywałego, wszechstronnego rozwoju ludzkości, z którego to Wright umiejętnie czerpał. Z doskonałym wyczuciem korzystał z nowych materiałów i technologii budowlanych, równocześnie świadomie czerpiąc z tradycji, w których dorastał. Mimo pojawienia się w latach 30-tych twórców skupionych wokół Bauhausu i szybkiej ekspansji stylu międzynarodowego, indywidualizm Wrighta był dla wielu pociągającą alternatywą dla zimnego modernizmu.
Do dzisiaj liczni twórcy nadal czerpią z jego tradycji, a i w naszej branży jego realizacje stanowią przykłady połączenia najwyższej próby designu i rzemiosła zduńskiego. W ciągu trwającego niemal wiek życia, Wright zaprojektował dziesiątki domów i rezydencji, z których wiele na stałe zapisało się w podręcznikach historii architektury, a kominek zajmował w nich prawie zawsze centralne, wyeksponowane miejsce.
